Kobieta, która okłamała świat?

- Sandra Stempniewska -

Margaret Mead urodziła się 16 grudnia 1901 roku w Filadelfii. Pochodziła z bardzo wykształconej rodziny, jej ojciec, Edward Mead, był profesorem, zaś matka, Emily, ukończyła studia w stopniu doktoranckim. Margaret poszła w ślady swoich rodziców i uzyskała wyższe wykształcenie. Była trzykrotnie zamężna, podczas każdego małżeństwa odbywała dalekie podróże w celu zapoznania się ze zwyczajami nieznanych kultur i cywilizacji – co było wpisane w jej zawód. I chociaż ukończyła studia magisterskie na kierunku psychologii, doktorat broniła z antropologii kulturowej, a w jej przyszłej pracy naukowej te dwa kierunki doskonale się uzupełniały. W wieku zaledwie dwudziestu trzech lat Margaret Mead odbyła wyprawę do Polinezji, gdzie przede wszystkim miała skupić się na badaniu okresu dorastania tamtejszej młodzieży. Wyprawa zaowocowała wybitnym dziełem „Dojrzewanie na Samoa”, które uczyniło z Margaret Mead autorytetem wśród antropologów, zyskała również szacunek społeczeństwa, a co więcej – przyczyniła się do powstania rewolucji seksualnej.

Czego dowiedziała się na Samoa? Miała tam panować całkowita wolność od jakichkolwiek nakazów i zasad moralnych. Nie było tam pojęcia tego „co nie wypada”. Dążenie za przyjemnością i odkrywanie własnej seksualności było wielką wartością. Nie istniało tam pojęcie seksualnego tabu. Młodzi chętnie oddawali się seksualnym inicjacjom. Seks przedmałżeński nie był niczym złym, co więcej, zachowania homoseksualne były traktowane z pełną aprobatą. Posiadanie wielu partnerów seksualnych i brak zaangażowania emocjonalnego w przypadkowe relacje seksualne nie były tępione. Związki małżeńskie nie należały do trwałych, monogamia nie była szczególnie przestrzegana, a rozwody miały bardzo luźną formę. Dzięki tym praktykom tamtejsza ludność była szczęśliwsza i wolna od stresu. Krótko mówiąc: seksualny raj.

Margaret Mead miała bardzo odważne poglądy. Dostrzegała fakt, że dzieci nie są słyszane przez społeczeństwo, dopiero w okresie późnej adolescencji zwraca się uwagę na dojrzewających chłopców i dziewczyny, którzy niebawem gotowi będą wstąpić w związek małżeński. Jej zdaniem małżeństwo w dużym sensie traktowane było jako „kolej rzeczy”, nie dając tak naprawdę młodym ludziom wyboru i możliwości poszukiwania siebie. Mead dostrzegała też różnice pomiędzy płcią biologiczną, a społeczną. Jej zdaniem kobiecość i męskość uwarunkowana jest przez społeczeństwo. To ona, jako jedna z pierwszych, użyła pojęcia gender, określającym tym samym proces nabywania cech męskich i żeńskich w procesie socjalizacji w danej kulturze. Dostrzegała normy narzucone przez społeczeństwo na płeć i mówiła, że „męskość” i „kobiecość” postrzegana jest inaczej w różnych kulturach. Margaret Mead uważała też, że orientacja człowieka może rozwijać się przez całe życie. Jej zdaniem w idealnym społeczeństwie człowiek byłby homoseksualny w młodości, w wieku średnim heteroseksualny, zaś na starość ponownie wracałby do orientacji homoseksualnej. Można tu wnioskować, że heteroseksualizm następowałby w czasie „zakładania rodziny” i wychowania potomstwa. Chociaż warto też wiedzieć, że Mead była zwolenniczką aborcji, jeśli ciąża wynikała z gwałtu bądź zagrażała życiu lub zdrowiu matki lub płód mógł być narażony na choroby.

Poglądy Margaret Mead wyprzedzały jej epokę – podobnie jak prace naukowe. Jej „Wzory Kultury” przewidywały istnienie społeczeństwa, w którym jesteśmy obecnie, a zatem takim, gdzie to starsze pokolenia uczą się od młodszych.

I chociaż Margaret Mead była trzykrotnie zamężna, uważana była za osobę biseksualną, ale nigdy głośno się do tego nie przyznała. Dopiero po śmierci jej córka potwierdziła te pogłoski. Mead była związana najpierw tylko zawodowo, a później również romantycznie z inną wybitną antropolożką, Ruth Benedict, z którą współpracowała aż do końca jej życia. Kobiety tworzyły niezwykły, bardzo wpływowy duet. Obie wykształcone i szanowane w świecie antropologii - walczyły o pozycję kobiet w społeczeństwie, zwłaszcza w sferze zawodowej. Po śmierci Ruth Benedict Mead kontynuowała ich pracę. Była nawet autorką biografii Benedict. Od 1955 roku do swojej śmierci związana była z antropolożką Rhodą Metraux.

Po śmierci Mead na jaw wyszedł antropologiczny mit. W 1983 roku Derek Freeman, który spędził kilka lat na Samoa, obalił rajską wizję życia, którą opisała w swojej książce. Jego zdaniem „Dojrzewanie na Samoa” jest fikcją literacką, którą stworzyła Mead, aby poprzeć swoje własne poglądy dotyczące seksualności człowieka. Zdaniem Freemana seks przedmałżeński nie był społecznie akceptowany, a dziewictwo uważano za wartość przeznaczoną tylko dla męża. Cudzołóstwo było surowo karane. Mimo to Mead nie utraciła swojego autorytetu, nawet jeśli jej wielkie dzieło faktycznie okazałoby się fałszywe, udało się doprowadzić do zmian, które stworzyły świat miejscem, w którym jest znacznie więcej wolności, niż za jej życia.

Warto pamiętać o najsłynniejszych słowach Margaret Mead: „Nigdy nie wątp, że mała grupa myślących i oddanych obywateli może zmienić świat. W rzeczywistości tak zawsze się działo”.

Źródła:
Benjamin Wiker, Donald de Marco, „Architekci Kultury Śmierci”
Ewa Głażewska, „Płeć i antropologia. Kulturowa koncepcja płci w ujęciu Margaret Mead”
Margaret Mead, „Kultura i tożsamość : studium dystansu międzypokoleniowego”